Na maanden van discussie met de eigen commissies, het bestuurscollege en de eilandsraden en bestuurscolleges van Saba en St. Eustatius is het zover. De eilandsraad van Bonaire kan samen met de waarnemend griffier naar Nederland met een document dat de leden van de raad in staat stelt stevig onderbouwd te pleiten voor betere wet- en regelgeving voor Bonaire. 

Deze discussie in het kader van de herziening van de Wet openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba (WOLBES) en de Wet financiën openbare lichamen BES (FINBES) met de Europees-Nederlandse overheid over de belangen, rechten en plichten van openbaar lichaam Bonaire vindt plaats tijdens het werkbezoek van de eilandsraad aan Nederland komende week.

Het Standpunt van Bonaire, zoals de titel van het document luidt, werd in de besluitvormende vergadering van de eilandsraad afgelopen dinsdag 27 februari 2024 met acht stemmen voor en een stem tegen officieel vastgesteld. Dit standpuntdocument is tevens openbaar gemaakt en te vinden op de website van de eilandsraad van Bonaire (konsehoinsular.org).

Om te komen tot de aanpassing van zeventien punten in de WOLBES en de FINBES doet de eilandsraad dertien beargumenteerde voorstellen, waarbij de verbetering van het welzijn van de burgers van Bonaire en de versterking van de democratische controle en kwaliteit van het bestuur centraal staan. Op basis van het versterken van de autonomie van de openbare lichamen gaan de eilandsraden uit van vier principes en/of uitgangspunten; 1) de geldende rechtsorde blijft in stand, 2) autonomie en zelfbeschikking, 3) nieuwe governance structuur en 4) differentiatie.

De instandhouding van de geldende rechtsorde betekent dat verdragen, het Statuut en de Grondwet niet hoeven te worden gewijzigd, omdat Bonaire streeft naar verbeteringen in de uitvoering van de staatkundige inrichting die binnen die kaders passen.

Autonomie en zelfbeschikking houden onder andere in dat Europees Nederland de bijzondere status als openbare lichaam erkent met alles wat daarbij hoort en de BES-eilanden niet langer behandelt dan wel ziet als al of niet bijzondere gemeentes van Nederland.

Met de nieuwe governance structuur wordt vooral een vrije keuze met betrekking tot de invulling van de status bedoeld. Dit heeft als gevolg dat in plaats van het vrijwel automatisch implementeren van nieuwe Nederlandse wet- en regelgeving eerst zal moeten worden getoetst of de drie eilanden de nieuwe regelgeving wensen en wat voor elk eiland afzonderlijk het beste is.

In het verlengde hiervan ligt het laatste uitgangspunt, het differentiatieprincipe. Vanwege het feit dat elk eiland zijn eigen eilandelijk karakter kent en dus de inwoners per eiland andere wensen kunnen hebben, moet daar in de WOLBES en FINBES ruimte voor worden gemaakt.

Aan de hand van de vier bovengenoemde basisprincipes doet de eilandsraad vervolgens gerangschikt onder vijf thema’s dertien onderbouwde voorstellen. Onder de kop algemeen vallen de twee voorstellen om de naam van openbaar lichaam Bonaire te veranderen in Boneiru/ Bonaire en het Papiamentu eveneens als bestuurstaal te erkennen en te gebruiken. 
De voorstellen voor de uitbreiding en versterking van de eilandsraad, de uitbreiding van het bestuurscollege, de benoeming van de gezaghebber en het technisch voorzitterschap voor de eilandsraad zijn samengebracht onder het tweede thema, de bestuurlijke organisatie. 
Om te komen tot een verbeterde verhouding tot het rijk, het derde thema, waar Bonaire met name op het gebied van gezondheidszorg, onderwijs, sociale zekerheid en buitenlandse betrekkingen de indruk heeft dat er onvoldoende wordt geluisterd naar de gerechtvaardigde bezwaren van het eiland, stelt de eilandsraad voor om een permanent vertegenwoordiger in Den Haag aan te stellen, een Staatsraad Bonaire aan de Raad van State toe te voegen en waar mogelijk medezeggenschap in te voeren.

Een nieuwe berekeningsformule van de hoogte van de rijksbijdrage en de vrije uitkering en meer verantwoordelijkheid en ruimte voor financieel beheer moeten op het terrein van financiën, het vierde thema, een eind maken aan het feit dat de vrije uitkering op Saba en St. Eustatius per hoofd van de bevolking hoger is dan op Bonaire en Bonaire daarnaast daadwerkelijk in staat stellen het hoofd te bieden aan armoedebestrijding, de gevolgen van de klimaatverandering, de tekorten aan betaalbare huur- en koopwoningen en de grote infrastructurele vraagstukken.   

Om het bestuurlijk en financieel toezicht, als laatste thema, beter te organiseren en de onafhankelijkheid en onpartijdigheid ervan te garanderen stelt de eilandsraad ten slotte voor om dit bestuurlijk en financieel toezicht op een onafhankelijke wijze te bundelen in een nieuw op te richten zelfstandig bestuursorgaan, waarin de taken van de Rijksvertegenwoordiger, de minister van financiën, het College financieel toezicht en de Rekenkamer op dit gebied bij elkaar zijn gebracht. 

Hoewel de dertien voorstellen van de eilandsraad naar verwachting niet over een nacht ijs zullen gaan, kijken de leden van de eilandsraad van Bonaire met vertrouwen uit naar de besprekingen. Ze hebben immers een goed onderbouwd document met duidelijke punten. In het drukke schema van besprekingen heeft de raad desalniettemin ook kans gezien om tijd in te ruimen voor bezoeken aan bijvoorbeeld Greenpeace Nederland, het Aruba- en Sint Maartenshuis.